Van’da halk arasında “nazar otu” olarak bilinen üzerlik, sadece tütsülenmiyor; çoğu evde kapıların arkasına asılarak kötü enerjiden korunmaya çalışılıyor. Aktarcılar hem şifa hem gelenek boyutuyla bu bitkinin hâlâ güçlü bir yere sahip olduğunu söylüyor.
Bin Yıllık Bir Ritüel: Üzerlik Otunun Van’daki Yolculuğu
Doğu Anadolu’da, özellikle Van’da bir evin kokusundan, kapısının arkasında asılı duran bitkisine kadar üzerlik otunun izlerine rastlamak mümkün. Bazı evlerde dumanıyla kötü ruhları uzaklaştırdığına inanılarak yakılıyor; bazı evlerde ise kapının arkasında asılı duruyor, nazarı kovması için...
Günümüzde modern tıp gelişse de üzerlik otuna duyulan inanç hâlâ canlı. Aktarlarda kilosu 40-50 liradan satılan bu bitki, yalnızca bir şifa kaynağı değil; geçmişle bugünü birbirine bağlayan görünmez bir bağ gibi.
Üzerlik Sadece Bir Bitki Değil, Bir İnanç
Bilimsel adı Peganum harmala olan üzerlik, aslında sıcak iklim bitkisi. Afrika’dan Asya’ya geniş bir alanda yetişen bu ot, Türkiye’de özellikle Orta Anadolu ve doğu illerinde yaygın. Arkeologlar, üzerlik yetişen bölgeleri kazı alanı olarak seçebiliyor çünkü bitkinin yoğun olduğu topraklar genellikle fosfor bakımından zengin ve yerleşim izleri taşıyor.
Eski Mısır’da da tütsü olarak kullanıldığı bilinen üzerlik, ortama başarı, sağlık ve bereket getirdiğine inanılarak yakılıyordu. Bu inanç günümüzde de Van’da devam ediyor.
“Nazara İnanmıyorum Ama Hâlâ Yakıyorlar”
Van’da 30 yılı aşkın süredir aktarlık yapan Turgut Örfi (52), üzerlik otunun hem geleneksel hem de sağlık açısından kullanımını şöyle anlatıyor:“Nazarla bir alakası yok. Nazarın herhangi bir etkisi yok nazara. Onun tohumu da var. Tohumu da alıp yakıyorlar. Evin içinde dolaştırıyorlar, nazar değmesin diye. Ama nazarla bir şey yok.”Yine de halk arasında bu bitkinin kötü enerjiyi uzaklaştırdığına inanıldığını söyleyen Örfi, sağlık açısından ise en çok basur tedavisinde kullanıldığını vurguluyor:“Bunun tohumu kavrulur. Aç karnına içilir ve basura çok etkili bir ilaçtır. Bu çok etkili bir ilaçtır.”
Evlerde Tütsüleniyor, Kapılara Asılıyor
Van’da birçok evde üzerlik otu yalnızca yakılmakla kalmıyor, aynı zamanda kapıların arkasına, duvarlara ya da çocukların beşiklerine asılıyor. İnanca göre üzerlik asıldığında nazarı, kötü bakışları ve enerjiyi evin dışında bırakıyor.
Aktarcı Turgut Örfi, bu geleneğin sadece yaşlılara ait olmadığını, gençlerin de bu inancı sürdürdüğünü belirtiyor:
“Genç kesim fark etmiyor. Gençler de kullanıyor. Gelenek çünkü. Genelde orta kesim, yaşlı kesim daha çok alıyor ama gençlerden de gelen oluyor. Hâlâ nazar için alıyorlar.”
