Modernleşmenin gölgesinde Van’da bir zamanlar yaşamın merkezinde olan birçok gelenek artık anıların kıyısına itildi. Bir zamanlar soba başında anlatılan efsaneler, el birliğiyle pişirilen aşlar, sokaklarda yankılanan halk oyunları…
Fistan Giyen Erkekler, Çarşıdan Silindi
Eskiden Van çarşılarında sadece kadınlar değil, erkekler de fistan giyerdi. Uzun, bol, kuşakla sarılan fistanlar erkekler için ağırbaşlı renklerde olurdu. Özellikle düğünlerde, bayramlarda, köy seyirliklerinde fistan giyilirdi.
Bugün ise fistan; folklor ekiplerine, düğünlerdeki bir-iki fotoğraf karesine, ya da Instagram story’lerine sıkıştı. Kültürel bir kimlikten, gösteriye dönüştü.
Dengbêj Meclislerinin Sessizliği
Bir zamanlar her Van köyünde dengbêj meclisleri kurulurdu. Kış gecelerinde, soba başında, elektriksiz evlerde insanlar bir araya gelir; bir dengbêj çıkıp Berivan’ın sevdasını ya da Koçero’nun isyanını anlatırdı.
Bugün o sesler yok. Modern eğlence şekilleri, internet ve televizyon, bu sözlü anlatım kültürünü neredeyse tamamen sildi. Artık bu destanları bilen birkaç yaşlı dışında dinleyen de yok, anlatan da.
Şivlilik: Kaybolan Ramazan Neşesi
Eskiden Ramazan’ın gelişi çocuklar için bir başka heyecandı. Şivlilik gecesi ellerinde torba, dillerinde maniyle komşu kapılarını çalar; şeker, lokum, ceviz toplarlardı.
Bugün bu gelenek apartman dairelerinde yaşayamıyor. Çocuklar artık dışarı çıkmıyor, komşuluk ilişkileri yok denecek kadar az.
Kazan Kazan Paylaşılan “Aşlık” Geleneği
Özellikle hayır yapıldığı zamanlarda ya da bir can yitirildiğinde, köylüler büyük kazanlarda yemek pişirip mahalleliyle paylaşırdı. Bu geleneğe “aşlık” denirdi. Kadınlar tabak tabak evlere taşır, komşuluk burada ete kemiğe bürünürdü.
Bugün bu geleneği sürdüren çok az.
Kına Geceleri Sabahlara Kadar Sürerdi
Van’da düğün öncesi yapılan kına geceleri, sadece kadınların eğlendiği değil, acının neşeyle harmanlandığı özel gecelerdi. Kız evinde, yatsıdan sonra başlayan bu etkinlikler sabaha kadar sürerdi. Saz çalınır, ağıtlar yakılır, gelinin vedası hüzünle kutlanırdı.
Bugün kına geceleri birkaç saatlik salon organizasyonuna indirgenmiş durumda.